Claudia Carmen
Alman Handelsblatt gazetesinden Ozan Demircan yorumunda „Cumhurbaşkanı 2002 seçimlerini kısmen selefleri depremden sonra kötü bir iş çıkardığı için kazandı. Şimdi kendi yönetimi onun felaketi olabilir“ dedi.
„Küçük Enite talihsizliği yüzünden şanslıydı. Türkiye’nin güneyindeki Antakya kentinden iki yaşındaki kız çocuğu, dondurucu soğuklarda çöken bir apartmanın enkazında mahsur kaldı. Bir dizi yıkıcı depremden 50 saat sonra yıkıntıların arasından sağ olarak kurtarıldı. Bir kurtarıcı onu yıkıntıların arasından çekip özgürlüğüne kavuştururken çocuğun gözleri büyüdü.
Başka bir yardımcı „Harika iş çıkardın,“ diyerek onu rahatlatmaya çalışıyor. Enite çığlık atıyor ve adamın omzundan iki günden uzun süredir dayanmak zorunda kaldığı deliğe bakarken vücudu kaskatı kesiliyor.
İşte bu gibi anlar umut veriyor. Ancak Enite’yi enkazdan kurtaran devlet afet kontrolünden bir ekip değildi. Şehrin muhalif belediye başkanının kontrolü altında olan İstanbul itfaiyesinin bir birimiydi.
Ülkenin güneydoğusundaki kurtarma çalışmalarında kimin kimi kurtardığı önemli olmamalıdır. Ancak Türkiye şu anda bir seçim kampanyası içinde. Devlet Başkanı Erdoğan Ocak ayında seçimlerin 14 Mayıs’a alınacağını açıklamıştı.
Ülkede depreme hazırlık ve afet yardımı konularının çok önemli seçim konuları haline geleceği şimdiden belli. Bu durum özellikle muhalefetin işine yarayabilir.
„Yüzyılın felaketi“: 11.000 ölü ve 15 milyon etkilenen
Büyüklüğü 7.8’e varan bir dizi yıkıcı deprem Pazartesi günü Türkiye’nin güneydoğusunda en az 300 kilometre uzunluğunda bir kara şeridini harap etti. Depremler komşu Kuzey Suriye’de de ciddi yıkıma yol açtı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a göre Çarşamba günü itibariyle her iki ülkede toplam 11.000, sadece Türkiye’de ise 8.500’den fazla kişinin öldüğü teyit edildi ve bu, Japonya ve Hint Okyanusu’ndaki bölgelerde yaklaşık 20.000 kişinin öldüğü 2011’den bu yana meydana gelen en büyük deprem oldu.
Deprem felaketinin ardından Türk Büyükelçi Ahmet Başar Şen Almanya’dan daha fazla yardım istedi. Büyükelçi, „Bu yüzyılın, belki de bin yılın felaketi,“ diye vurguladı.
Yıkımın boyutu o kadar büyük ki, on ilde yaklaşık 15 milyon insan bu durumdan etkilendi. „Maddi bağışlara ve ayni bağışlara ihtiyacımız var.“ Felaketten 48 saat sonra Alman Caritas yardım kuruluşu bir milyon Avro bağış almıştı.
İnsani acıların yanı sıra, felaketin ekonomik boyutu da giderek daha belirgin hale geliyor. Bir yandan depremler ülkenin endüstriyel açıdan en az gelişmiş bölgelerinden birini vurdu. Turistik bölgeler bile uzakta ve zarar görmemiş durumda.
Bununla birlikte, hasar çok büyük. Almanya’nın üçte birine denk gelen bir alan iki dakika boyunca şiddetli bir şekilde sallandı ve bunu çok sayıda başka yer sarsıntısı izledi. Binlerce bina çöktü, yollar ve havaalanları tahrip oldu.
Ekonomik zararın 50 ila 100 milyar ABD doları olduğu tahmin ediliyor. Depremden bu yana ulusal borsa endeksi Bist100 yüzde 16 oranında düşerek Aralık 2021’den bu yana en büyük düşüşü yaşadı. Çarşamba günü yetkililer borsa işlemlerini şimdilik askıya alma kararı aldı.
İskenderun’daki liman şu anda gemiler için erişilemez durumda, bunun nedeni kısmen Pazartesi gününden beri burada büyük bir yangının devam ediyor olması. Nakliye şirketi Cosco, bir sonraki duyuruya kadar oraya konteyner gemisi gönderilmeyeceğini açıkladı.
Bu da doğrudan hasarın yanı sıra, örneğin tedarik zincirlerinin kesintiye uğraması ve ne yardım malzemelerinin ne de diğer ürünlerin doğrudan bölgeye sevk edilememesi gibi ikincil ekonomik etkilerin de ortaya çıkması anlamına geliyor.
Uzmanlar sigortacıların ödemeleri geciktirmesinden korkuyor
Deprem sigortacılar için de pahalıya mal olacak. Bazı Türk sigortacılar 2020 yılında meydana gelen bir depremin ardından daha önce tahsil ettiklerinden daha fazla para ödemek zorunda kalmışlardı.
Doğal Afet Sigortaları Kurumu’nun (DASK), aralarında Munich Re ve Swiss Re’nin de bulunduğu ana reasürans ortaklarıyla birlikte, bu depremden kaynaklanan hasarların büyük bir kısmını üstlenmesi bekleniyor. DASK, 2,5 milyar ABD dolarına kadar olan afet sigortası hasarlarını karşılamak üzere 2000 yılında kurulmuş bir kamu kurumu.
Bir analiz firması olan Global Data’ya göre, Türkiye’de 2,9 milyar ABD doları değerinde konut sigortalı. Ancak ülkedeki yüksek enflasyon birçok sigortacının hesaplarını altüst etti. Aldıkları paradan daha fazlasını harcamak zorundalar. Daha da ötesi, hayatta kalanlar yeni evler, mobilyalar ve arabalar için sigortalarının kendilerine ödeyeceğinden çok daha fazlasını harcamak zorunda kalıyorlar.
Global Data’da sigorta analisti olan Shabbir Ansari, „Türk sigortacıların sigortalı hasarları ödemesi yıllar alacaktır,“ diyor. Ve eğer felaketten sonra hayatta kalanlar paralarını almak için çok uzun süre beklemek zorunda kalırlarsa, o zaman Türkiye gibi bir ülkede suçlular hızla siyasette aranır.
Bu nedenle, Mayıs ayındaki seçimlerden kısa bir süre önce meydana gelen depremden sonra bile Devlet Başkanı Erdoğan’ın hayatını zorlaştıracak olan ekonomik sonuçlardır.
Erdoğan’ın kendisi de 2002 seçimlerini, bir önceki hükümetin deprem sonrası kötü afet yönetiminin ardından kazandı. Şimdi Türkiye Cumhurbaşkanı’nın kendisi, felakete ne kadar iyi tepki verdiğine göre değerlendirilecek.
Depremin ardından kayıp rakamlarını sürekli olarak küçümsemeye çalışan 1999 koalisyon hükümetinin aksine, Erdoğan depremden kısa bir süre sonra kayıp rakamının ne kadar yüksek olacağını bilmediğini açıkladı. Hükümet yetkilileri bu oranın önemli ölçüde artacağını tahmin ediyordu.
Türkiye’nin muhalefet lideri, büyük depremin ardından Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı başarısızlıkla suçladı. Ana muhalefet partisi CHP’nin lideri Kemal Kılıçdaroğlu, Çarşamba sabahı erken saatlerde Twitter’da paylaştığı dört dakikadan uzun bir videoda „Bu gidişatın başlıca sorumlusu varsa o da Erdoğan’dır“ dedi.
Kılıçdaroğlu, Erdoğan’ın 20 yıllık iktidarı boyunca ülkeyi böyle bir depreme hazırlayamamış olmasını eleştirdi. Ayrıca Erdoğan’ı, hazırlık için öngörülen deprem vergisini çarçur etmekle suçladı.
Bazı suçlamaların abartılı olduğundan emin olabilirsiniz. Örneğin, 20 yıl kadar önce deprem vergisini uygulamaya koyan Türk devleti, o zamandan bu yana bu vergiyle yaklaşık 81 milyar Türk Lirası toplamıştır. Hükümet bütçesine göre sadece geçen yıl depremden korunma için ayrılan bütçe 100 milyar lira civarındaydı.
Depremin hemen ardından Ankara’daki yönetim de Pazartesi günü 100 milyar liralık acil yardımda bulundu. Dolayısıyla devlet, son yirmi yılda depreme karşı koruma için muhtemelen çok iyi para harcamıştır. Ancak bir soru giderek daha sık soruluyor: Yeterli miydi?
Bazı uzmanlar da muhalif siyasetçi Kılıçdaroğlu ile aynı fikirde. Örneğin Jeolog Naci Görür, Türk televizyonunda yaptığı açıklamada, devlet yetkililerinin yaklaşan büyük bir depremle ilgili uyarılarını dikkate almadığını iddia etti. Karar verildiğinde uzun süre ağladığını söyleyen 76 yaşındaki adam, çünkü daha önce kimsenin kendisini dinlemediğini söyledi.
Afet yardımı: Cumhurbaşkanı Erdoğan sorunları kabul etti
Çarşamba günü Türkiye Cumhurbaşkanı da yardım çalışmalarında sorunlar yaşandığını kabul etti. Erdoğan, ülkenin güneyindeki Kahramanmaraş ilinde bulunan afet bölgesini ziyareti sırasında yaptığı açıklamada, krize ilk müdahalede bazı zorluklar yaşandığını söyledi.
Yollar ve havaalanları ile ilgili sorunlar vardı, ancak tüm bunlar gün geçtikçe daha iyi hale geliyordu. Erdoğan, halktan gelen yardım kaynaklarının yetersizliği ve yetkililerin müdahalesinin çok yavaş olduğu yönündeki şikâyetler karşısında operasyonların normale döndüğünü söyledi.
Türkiye Cumhurbaşkanı için Pazartesi günü meydana gelen depremler sadece insani bir sorun değil. Hoşuna gitse de gitmese de Mayıs ayındaki seçimleri düşünmek zorunda. Yine de son zamanlarda işler onun için iyi gidiyor. Anketlerde olası rakip adaylara karşı uzun bir bekleyişin ardından Erdoğan arayı kapatmıştı. Dış politikadaki başarılarını kendi lehine kullanmayı başardı.
Ceza affı ve konut programı gibi seçim hediyeleri, giderek önem kazanan orta sınıf arasında daha popüler olmasını sağladı. Muhalefetin şu ana kadar bir cumhurbaşkanı adayı üzerinde anlaşamamış olması, Erdoğan’ın kendisini icraatçı olarak konumlandırma stratejisine çok uygundu.
Teneo danışmanlık şirketinden Wolfango Piccoli, „Etkili bir acil durum müdahalesi, Erdoğan’ın liderliği altında ulusal dayanışma duygusunu tetikleyerek AKP liderini ve partisini güçlendirebilir“ diyor.
Ancak şimdi Erdoğan’a yönelik eleştiriler daha yüksek sesle dile getiriliyor. On yılı aşkın bir süredir Erdoğan’ı devirmek isteyen muhalefet lideri Kılıçdaroğlu da, hükümetin afet yönetimi konusunda yetersiz kaldığı yönünde bir medya söylemi yaratıyor. Sosyal medyada, İstanbul ve Ankara gibi muhalif şehirlerden gelen itfaiye ekiplerinin çocukları kurtardığı, limanları onardığı ve yıkılan havalimanlarının pistlerini düzelttiği görülüyor.
Cover: Handelsblatt
