Ali Kemal Hüseyin
273 eski çağ atından alınan DNA analizleri, binicilik sanatının nerede ve ne zaman ortaya çıktığını gösteriyor. Bu, insanlık tarihi için önemli sonuçları olan bir yenilik.
Araştırmacılar, ilk atlar nerede evcilleştirildi? İnsanlar ne zaman binmeye başladı? Yerli atların Hint-Avrupa dillerinin yayılmasıyla ilişkisi nasıldır? türü soruları uzun yıllardır tartışıyorlardı.
Toulouse’daki CRNS’de Ludovic Orlando tarafından yönetilen büyük bir uluslararası araştırma grubu, şimdi Nature dergisinde konuyu açıklayan ve bir dizi eski efsaneyi ortadan kaldıran DNA sonuçlarını yayınlıyor.
Kuşkusuz, ilk atlar yaklaşık 5 bin beş yüz yıl önce günümüz Kazakistan’ının Bota kültüründe evcilleştirildi. Daha önceki arkeolojik sonuçlar bunu gösteriyordu Ancak Bota atları sadece yerel olarak süt ve et üretimi için kullanılıyordu. Bölge dışına yayılmadılar.
Günümüz Rusya ve Ukrayna’sında, bozkırda, Don ve Volga nehirleri boyunca ve daha batıda, at kabilesini ilk yakalamaya ve yetiştirmeye ilk başlayanların çobanlar olduğu da biliniyor. Bu çobanlar muhtemelen, ekstra güçlü sırtları ve itaatkâr mizaçları olan yetiştirilmiş atlarla binicilik sanatını da geliştirdiler. Yeni DNA sonuçlarına göre, bu süreç 4 bin 200 yıldan fazla bir süre önce başladı.
Bozkır çobanları, birkaç yüzyıl boyunca atlarını yetiştirme ve binicilik sanatlarını kendilerine saklamış gibi görünüyorlar.
İlk biniciler büyük olasılıkla erken bir Hint-Avrupa dili konuşuyorlardı. Hint-Avrupa dili ve kültürünün temel alanı olarak kabul edilen bozkırda yaşadılar. Ancak Hint-Avrupa dillerine sahip insanlar Batı Avrupa’ya ilk geldiklerinde, işin içinde atlar yoktu. Bu genişleme, yaklaşık 4 bin 800 yıl önce başlayarak daha önce gerçekleşti.
Daha sonra, 4 bin 200 ila 4 000 yıl önce sadece birkaç yüzyılda yerli atlar, yıldırım hızıyla Volga ve Don’un çıkış bölgesinden tüm Avrupa’ya, Anadolu’ya ve Doğu Akdeniz’e ve Orta Anadolu’nun büyük bölümlerine yayıldı.
Görünen o ki; Asya’da talep çok büyüktü. Hem aygırlar hem de kısraklar artık bozkırdan geliyordu. At yetiştiriciliği ve terbiyesi konusunda uzmanlar yerel pazarlara at temin ederdi. Uysal mizaç ve güçlü sırtlar yanında gen varyantlarına ek olarak, kestane rengi de üremede tercih edilen bir özellik gibi görünüyor.
DNA analizleri, at arabalarından çok önce Bohemya’da, (günümüz Macaristan’ı) ve Anadolu’da evcil atların olduğunu göstermektedir. Bu, daha önce birçok kişinin iddia ettiğinin aksine, binicilik sanatının arabalardan önce gelmiş olması gerektiği anlamına gelir. Ayrıca bu, Mezopotamya’da binicileri tasvir eden erken görüntülerle de destekleniyor.
İlk iki tekerlekli arabalar, bozkır kültürü Sintashta’nın mezarlarında bulundu ve 3 bin 800 ila 4 bin yıllık oldukları tahmin ediliyordu.
Sintashta; Avrupa ve Asya arasındaki sınırda, Ural Dağları’nın doğusunda kaldı. Atlar ve atlı iki tekerlekli savaş arabalarıyla birlikte güneye günümüz Hindistan, Afganistan ve Pakistan’a yayıldılar.
Bu hareketlilik yaklaşık 3 bin 500 yıl önce oldu ve burada atlar ile, Hint-Avrupa dillerinin Hint-İran dilleri olarak bilinen bir kolu arasında açık bir bağlantı var gibi görünüyor. Bunlara Sanskritçe, Pencapça, Hintçe, Peştuca, Farsça, Dari, Kürtçe ve Roman dillleri dahildir.
Hint-Avrupalılar güneye yayılırken atlara ve atlı arabalara dayalı dövüş sanatları çok önemli bir rol oynadı. Ama bizim dünyamız için, Hint-Avrupa kültürünün neden birdenbire kontrolü ele geçirdiğine dair başka açıklamalar aranmalıdır. Örneğin, bir boşluk vardı, çünkü önceki köylü kültürü veba gibi salgın hastalıklar tarafından yok edilmişti.
Avrupa’da Hint-Avrupa dillerini ilk konuşmaya başladığımızda atlar işin içinde olmasa da, 4 bin yıl boyunca ulaşım, savaş ve tarım için çok önemli hale geldi. Spor ve prestij için bugün de sürdürdükleri önemli bir rolleri var.
