Claudia Carmen
Afet yönetimi konusundaki yetersizliği acı bir şekilde gözler önüne serdi. Özellikle felaketin ilk zamanlarında bölgede koordinasyonsuzluk nedeniyle kaos ortamı hakimdi. Enkaz altındaki binlerce binanın altından yardım çığlıkları yükselirken ortada arama kurtarma çalışmalarını yürütecek bir ekip yoktu. Kurtulan yurttaşlar ne yapacağını bilemez halde çaresizce sokaklarda dolaştı. Ne bir toplanma alanı ne sığınacak bir yer vardı.
RAPORLARINDA GİZLİ
Afet bölgesinde yaşanan büyük kaos nedeniyle gözler, kuruluş amacı ‘afetlerin önlenmesi, etkin müdahale edilmesi, zararların azaltılması, koordine ve kurum ve kuruluşlar arasında işbirliğinin sağlanması’ olan AFAD’a çevrildi. 2009’da İçişleri Bakanlığı’na bağlı olarak kurulan AFAD, kurulduğu günden beri her afet sonrası tartışmaların ve eleştirilerin odağı oldu. Kurumun işleyişi, yeteri kadar uzman kişiyi istihdam edip etmediği, bu personelin hepsinin liyakata göre mi seçildiği gibi konularda hep soru işaretleri vardı. AFAD aslında eleştirilerin ne kadar haklı olduğunu kendi raporlarıyla ortaya koydu. Kurumun 2023 Strateji Raporu’nda, „Personel sayısında istenen düzeye ulaşılamadı“ notu düşülürken, 2021 rakamlarına göre ise AFAD’ın merkezde 558 kadrolu ve 141 geçici görevli olarak çalışan toplam 699, taşrada 7 bin 81 personeli bulunuyor.
23 Kasım 2022’de yani büyük depremden sadece 2 buçuk ay önce Düzce’nin Gölyaka ilçesinde meydana 5,9’luk depremde can kaybı olmazken, 96 kişi yaralandı. Deprem sonrası AFAD tarafından bir analiz raporu hazırlandı. AFAD’ın hemen her konuda ne kadar yetersiz kaldığını itiraf ettiği raporu BirGün, depremden 3 gün önce 3 Şubat günü „Büyük depremde hepimiz yandık“ başlığıyla haberleştirdi. Raporda, özetle „Koordinasyon sağlanamadı, toplanma alanı yanlış seçildi, yardımlar geç geldi, çadır takibini yapamadık, yemek dağıtımında sorunlar yaşadık, inşaat mühendisleri yerine, öğretmen ve imamlardan ekip kurduk, afet nakliye personeli ancak 2 gün sonra Düzce iline ulaşabildi, zarar tespiti konusunda yetersiz kalındı“ tespitlerine yer verildi. Ülkenin afet yönetiminden sorumlu kurumun bu kadar yetersiz kalmasının arkasında ise AKP döneminde hemen her kurumda karşılaşılan liyakatsiz kadrolaşma yatıyor. Uzmanlara göre kurum, liyakatten uzak, “yandaş” kadrolar tarafından yönetiliyor.
Kurumun başındaki isimlerden Afetlere Müdahale Genel Müdürü İsmail Palakoğlu, afetlerle ilgili hiçbir uzmanlığı olmayan bir ilahiyatçı. Kurumun internet sitesinde yer alan bilgilere göre 1972 Maraş’ta doğan Palakoğlu, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde lisans eğitimini tamamlamış. Daha sonra Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Bölümü Tasavvuf Anabilim Dalı’nda yüksek lisans eğitimi alan Palakoğlu, 2011’de Türkiye Diyanet Vakfı Genel Müdür Yardımcılığı, bir sonraki yıl ise Türkiye Diyanet Vakfı Genel Müdürlüğü’ne atanmış. AFAD’ın Bakşan Yardımcısı Uğur Sezer de tanıdık bir isim. Birçok ilde kaymakamlık yapan Sezer, 2018’de Ankara Çubuk’un kaymakamı oldu. CHP Lideri Kılıçdaroğlu’nun ilçedeki şehit cenazesinde uğradığı saldırı sırasında önce Mülkiye müfettişiğine daha sonra da AFAD Başkan Yardımcılığı’na getirildi. Kurumun diğer başkan yardımcısı olan Hamza Taşdelen, SETA’da genel koordinatör yardımcılığı yapmıştı. AFAD Barınma ve Yapım İşleri Genel Müdürü Nehar Poçan, Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum’un eniştesi, İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’nun yakın çalışma arkadaşı.
***
İTİRAF ETTİ
Arama kurtarma çalışmalarını ve yardım malzemelerinin sevkıyatını koordine eden AFAD’ın Başkanı Yunus Sezer, müdahalede neden geciktiklerini açıkladı. Hürriyet’e konuşan Sezer, “Müdahalede iki önemli engel ile karşılaştık. Kış şartları hem kara da hem de hava ulaşımını engelledi. Karadan ulaşımda ise depremin etkisiyle birçok yolda sıkıntılar yaşandı“ dedi. Sezer, İHA ve SİHA’ları da olumsuz hava koşulları nedeniyle kullanamadıklarını söyledi.
***
DEPREM SONRASI HATALAR ZİNCİRİ
Deprem öncesinde gereken adımları atılmadığı gibi sonrasında büyük yetersizlik örneği sergilendi. Binlerce hayat enkazda yardım beklerken bitti. İşte o hatalar:
1 Depremde altın değerinde olan özellikle ilk 48 saat olmak üzere 72 saatte müdahale çok yetersiz kaldı. İlk deprem sonrası yeterli uyarı yapılmadığından evlere girenler ikinci depremde can verdi.
2 AFAD ilk 40 saatte en az 5 milyon kişinin doğrudan etkilendiği deprem bölgesine sadece 9 bin kişiyi görevlendirdi. Yardım etmek isteyen eğitimli ekipler ise saatlerce bekletildi. Gerekli sevk ve idare yapılamadı. 100’üncü saatte dahi enkazdan sağ çıkanlar olduğuna göre, binlerce kişi enkazda yardım beklerken can verdi.
3 Marmara Depremi’nde ilk saatlerdeki kurtarma çalışmalarında kritik rol oynayan askere görev verilmedi. Az sayıda asker ancak üçüncü günde bölgeye gönderildi.
4 Sağlam yapılması gereken yapılardan hastane başta olmak üzere çok sayıda ilde emniyet, itfaiye, belediye, bakım evi, otel gibi yapılar çöktü.
5 Hayat kurtarmada kritik önemdeki yollarda ulaşım sağlanamadı. Karayolları saatler boyunca kapalı kaldı. Havaalanları çöktü. Askeri helikopterler ortada görünmedi.
6 Sağ kurtulanlara su, ekmek, yiayecek gibi kritik yardımlar saatler, günler sonra ulaştı. Merkezden uzak mahallelere ise hiç gidilmedi. Gelen yardımların dağıtımı düzenli biçimde yapılmadı.
7 Depremzedelerin uyuyabilecekleri bir çadır kurulamadı. Binlerce kişi -10 derecelere düşen soğukta ateş başında sabahladı.
8 Binlerce doktor görev için beklerken bölgeye sevkleri sağlanamadı.
***
ESKİ AFAD BAŞKANI GELİYOR
Tanzanya Büyükelçiliği’ne atanan eski AFAD Başkanı Mehmet Güllüoğlu, Türkiye’ye geri çağrıldı. Kızılay Başkanlığı da yapmış olan Güllüoğlu, sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda “Adana’dayız. Dışişleri Bakanlığı, AFAD ve Adana Valiliği olarak yurtdışından gelen yardımları koordine ediyoruz” ifadelerini kullandı. CHP Genel Başkan Yardımcısı Oğuz Kaan Salıcı da Mehmet Güllüoğlu’nun tekrar görevlendirilmesine dair bir paylaşım yaptı. Salıcı, „AFAD’ın mevcut yönetimi başarılı ise AFAD eski Başkanı Mehmet Güllüoğlu neden geri çağrılarak görevlendirildi?“ diye sordu.
***
RESMİ VERİLER ORTAYA KOYDU
Deprem sonrası AFAD’ın bölgede görevlendirdiği personel sayısının ilk 2 gün ne kadar yetersiz kaldığı rakamlarla kanıtlandı. Son olarak 115 bin personelin sahada olduğu açıklandı. Biliniyor ki beşinci sağ kalma olasılığı zayıflıyor. En kritik saatlerin nasıl harcandığını kanıtlayan verileri yeniden gözden geçirmekte fayda var.
