Derya Tüncel
Ebeveynler ve yetişkinler olarak; ölüm, ayrılık, hastalık, cinsellik, savaş, öfke temalı kitaplara uzak mıyız?
Çocuk edebiyatına gönül vermiş bir öğretmen arkadaşım Deniz Şahin bir konuşmada şöyle demişti: “Bazı konular çocuklar için “aşı” gibidir. Kitaplarda uygun dille, çocuk gerçekliği ile verilirse, çocuk o konuya karşı bağışıklık kazanır ve öğrenir.”
Bu bakış açıcı hem bir anne hem de bir çocuk edebiyatı sever olarak çok hoşuma gitmişti dinlediğimde.
Çocuklarımız için anlaması ve dile getirmesi zor bazı duygu ve konuların kitaplarda işlenmesi; hem çocuklara bu duygularında yalnız olmadıkları hissini veriyor, hem de bu konulara karşı dirençlerini arttırıp, gelişim göstermelerini sağlıyor aslında.
Ölüm, hastalık, ayrılık, özellikle son dönemlerde dünyanın gerçeği haline gelen göçler, savaşlar ve tüm bu durumların insanda bıraktığı acı duygusu, sadece yetişkinlerin anladığı ve fark ettiği bir durum değil. Çocuklar da hasta oluyorlar, oynarken düşüyorlar ve bir yerleri acıyor, arkadaşları ile tartışıyorlar, yakın veya uzak çevrelerinde ölümle tanışıyorlar, zorunlu ya da zorunlu olmayan hallerde bir ülkeden başka bir ülkeye göç ederek tanıdıklarını, sevdiklerini, arkadaşlarını geride bırakıyorlar. Tüm bu yaşadıklarının neticesinde de çocuk kalplerinde onlar da acıyı hissediyorlar. Tek fark biz yetişkinler gibi değil, kendi algıları ve yaşlarına göre…
Nitelikli çocuk edebiyatının en olmazsa olmazı; kitap karakterinin hikâye ve kurgu içerisinde dönüşüme ve değişime uğramasıdır. Karakter kurgu içerisinde yaşanılan olaylarla hikâyenin sonunda başka bir bakış açısına sahip olur. Kitabı okuyan çocuk, bu dönüşümü kafasında sorgular, soru sorar ve anlamaya çalışır. Acı da belki duygular içerisinde en fazla değişen, dönüşen ve hal değiştiren duygu… Zamanla şiddeti azalan, bazen hiç bitmeyen, bazen tamamen kaybolan ama bizleri o acıdan öncesinden başka bir insana çeviren…
Bu yüzden çocuk kitaplarında bu duygu ele alınırken mutlaka değişmeli, dönüşmeli ve çocuk kitaplarının olmazsa olmazı umut etmeye bağlanmalıdır…
Çocuk Edebiyatının usta isimlerinden Prof. Dr. Sedat Sever “Çocuk ve Edebiyat” adlı kitabında bu konuyu özetle şöyle açıklar: “Nitelikli çocuk edebiyatı ve nitelikli çocuk kitapları, çocukların duyuları algılama yeteneklerini geliştirir ve onları uyaranlara karşı duyarlı kılar. Çocukların duygu farkındalıklarına katkı sağlaması için metinlerin, mutlaka ama mutlaka yüzeysel duygusallıktan sıyrılmış olmalıdır.”
Yine çocuk edebiyatının önde gelen isimlerinden Rebecca J. Lukens’e göre; “Üzüntü vereni vermeyenden, acıklı olanı olmayandan ayırabilmek duygusal orantı kurma becerisinin gelişmesi ile olur. Duygusal orantı kurma becerisi de ancak dürüst duygu örnekleri ile geliştirilebilir.” Yani çocuğa bir yakınımızın kaybı sonrası hissettiğimiz acı ile ufak bir düşme sonucu oluşan yaranın acısının aynı seviyede olmadığı fark ettirilebilmelidir.
Acı, ölüm, özlem, kaygı, korku gibi soyut duygular; kalem, kitap, defter gibi ellerimizle tutup gözlerimizle görebileceğimiz nesneler olmadıkları için çocukların bu tarz soyut duyguları anlamaları, isimlendirmeleri ve ne hissettiklerini anlatmaları çok zordur. İşte çocuklara bu tarz zor konuları anlatabilmenin en güzel yolu da resimli çocuk kitaplarından geçer.
Okula yeni başlayan çocuğun hissettiği kaygı ve korkunun onunla beraber sürekli dolaşan ve önce gittikçe büyüyen, sonra da kaybolan bir fil ile anlatılması, benzer durumlar yaşayan bir çocuğun hissettiği duyguyu daha net anlamasına ve kavramasına yardımcı olur. Bazen ölüm kelimesi hiç kullanılmadan bir çocuğun dedesinden ayrılışı, bir ada yaratılması ve dedenin artık geri dönmeyeceği ve o adada mutlu bir şekilde yaşayacağı şeklinde ifade edilir ve çocuk ölüm, bir daha görememe kavramları ile tanışır.
Özetle çocuk edebiyatında da acı duygusu işlenebilir ve işlenmelidir. Önemli olan bu konunun nasıl işlendiği, hangi kelimelerle anlatıldığı ve çocuk gerçekliğine uygunluktur.
Benji Davies’in yazıp resimlediği “Dedemin Adası”, Francesca Sanna’nın yazıp resimlediği “Arkadaşım Korku” ve Peter Carnavas’ın “Fil” adlı kitabı, çocuk edebiyatında bu zor duyguların nasıl güzel işlenebildiği gösteren, kitaplıklarınızda mutlaka bulunmasını tavsiye edebileceğim en güzel örneklerdir.
Çocuk Edebiyatı üzerine farklı konularda bildiklerimi sizlerle paylaşacağım diğer yazılarımda buluşmak üzere…
Derya Tüncel
Instagram: @oyku.kitap
