Ali Kemal Hüseyin
28 Aralık 1895’te, Paris’teki bir kafenin bodrum katında, Lumiere kardeşler izleyicilere yeni icatlarını gösterdiler: Film ve film projektörü. Yüzyılı aşkın bir süre sonra, Paris’ten Shanghai’ya oradan tüm dünyaya kadar, sinema, toplumsal tarihin kaydedicisi ve katılımcısı oldu. Dünya sinemasının doğuşunun yıl dönümü vesilesiyle, yüzyıl önce Shanghai’daki filmlere bir göz atalım.
Sosyal medya kanalları günümüzde bir moda haline geldi. Yemek yerken, seyahat ederken ya da evcil hayvan yetiştirirken, gençler daima cep telefonlarını çıkarıp uzun veya kısa bir video çeker ve sosyal medya platformlarında paylaşırlar.
Çin’de Douyin ve Kuaishou gibi sosyal medya platformları çok uzun bir geçmişe sahip değil. Ancak kendimizi, etrafımızdaki insanları ve yaşadığımız olayları çekmek ve kaydetmek çok uzun zaman öncesine kadar gidiyor. Film teknolojisi ilk ortaya çıktığında, bunun mucitleri Lumiere kardeşler kamerayı kendi fabrikalarına, arkadaşlarına, eşlerine ve çocuklarına odaklayarak günlük yaşamlarıyla ilgili görüntüler kaydettiler. Bu görseller uzun değil, ancak günümüzde izlendiğinde bile içindeki canlı ve sevimli ayrıntılar hâlâ seyircilerin bilinçsizce gülümsemesini sağlayabiliyor.
Gerçek dünyayı olduğu gibi yansıtma tekniğiyle büyüleyen Lumiere kardeşler, bununla ilgili ticaret fırsatlarının farkındaydılar. Dünya çapında film çekmek ve göstermek için eğitimli profesyoneller gönderdiler. Rakipleri de geride kalmayıp, piyasa payını ele geçirmek için harekete geçtiler.
Uzak Doğu’nun bir ucunda bulunan Shanghai da bu ticari haritada fırsatların arandığı bir yerdi.
Mayıs 1897’de Shanghai’daki bazı yabancılar, o zaman kentin en lüks oteli olan Astor Oteli’nde Harry Welby-Cook adlı bir adam tarafından gösterilen „İngiliz Askerleri Kilisesi Geçit Töreni“ ve „Çar’ın Paris Ziyareti“ gibi olaylarla ilgili filmleri izleme fırsatı buldular. Bileti pahalı olmasına rağmen, Astor Oteli’nin salonu peş peşe birkaç gün boyunca sinema severlerle dolup taştı.
Zaman geçtikçe izleyicilerin bu tür filmlere yönelik ilgileri yavaş yavaş azaldı ve film gösterenler beklenmedik bir „çözüm“ buldu.
Ağustos 1897’de Shanghai’daki bir spor kulübünün üyeleri, „Shanghai Bisiklet Sporcuları Birliği Toplantısı“ (The Meet of the Shanghai Bicyclist Association) ve „Shanghai Yüzme Havuzuna Dalış（Diving at the Shanghai Swimming Bath）gibi filmleri izlediler.
Shanghai ile ilgili en eski hareketli görüntü olarak bilinen bu filmlerin büyük olasılıkla Harry Wilby-Cook tarafından Shanghai’ya geldikten sonra çekildiği düşünülüyor. Lumiere’ye bağlı olmayan Harry Wilby-Cook sadece projeksiyon teknolojisini anlamakla kalmayıp aynı zamanda fotoğrafçılık teknolojisinde de ustalaşmıştı.
Olağan Shanghai manzaralarını beyaz perdede gören izleyiciler yepyeni bir duyguya kapıldılar.
Bu videolar, günümüzün vlog’ları ve kısa videoları gibi tam karakterlere ve olay örgülerine sahip olmayabilir, ama fotoğrafçının ilginç bulduğu şeyleri aktarır. Videoyu izleyenler hikayenin tamamına hakim değildi, sadece sohbet, kahkaha eşliğinde mutlu bir zaman geçirmenin tadını çıkardılar.
O zamandan beri, film çekimi ve film gösterimi Shanghai’daki Batılılar arasında yaygınlaştı. Bu filmlerle ilgili bilgiler sadece o zamanlardaki gazetelerde yer alan haberlerden öğrenilebiliyor. Bazı filmler oldukça iyi yapılmıştır. Örneğin, Ocak 1909’da Shanghai ve Tianjin şehirlerinden gelen iki takım arasındaki maçı kaydetmek için iki kamera kullanıldı. Bu film, ileri teknolojiye sahip büyük ölçekli bir yapım olarak kabul edilebilirdi. O zamanlarda Çin’de yayımlanan İngiliz gazetesi olan „North China Daily News”te söz konusu görüntülerin kalitesinin ithal filmlerle aynı seviyede olduğu değerlendirmesi yapıldı.
Bazı videolar, yayımlanan yerel haberlere benzerdi. Meselâ, 1909 başlarında Fransız Başkonsolosluğu’ndaki yeni yıl resepsiyonu ve Shanghai Kulübü’nün yeni binasının temel atılma töreni gibi etkinlikler kısa film olarak kaydedilerek yerel tiyatrolarda gösterildi.
„North China Daily News“te filmler hakkında Shanghai’nın güncel olaylarını hareketli görüntülerle kaydetme yeteneğinin hiçbir şekilde Batılı kentlerin gerisinde olmadığı yazıldı.
Adı geçen filmlerde Çinliler çok az göründü. Ancak 1910’lardan sonra, sinema yavaş yavaş Çinliler tarafından kabul edilip, bilinir hale geldikçe, Shanghai’daki film pazarı daha da çeşitlendi. Gittikçe daha fazla Çinli sinema işlerine katıldı. Çin’deki ilk yayınevi olan Ticari Basın Kuruluşu da bunların arasında en güçlülerinden biriydi.
Ticari Basın Kuruluşu 1917 yılında sinema işlerine başlayarak, ABD’den birçok seçkin çekim cihazını satın alıp, aktif bir şekilde iç piyasaya getirdi.
Ticari Basın Kuruluşu tarafından çekilen, halkı aydınlatmayı ve yeni bilgileri yaygınlaştırmayı amaçlayan filmler, Shanghai’daki Batılıların oyalanmak için çektikleri filmlerden farklıydı.
Ancak o zamanlarda artık ana akım haline gelen uzun metrajlı filmlerin yapımı daha maliyetli oldu. Zamanın izleyicileri ise filmin ifade ettiği düşüncelerin yerine, filmin eğlencesine daha fazla önem verdiler.
Bu unsurlardan dolayı, çektiği filmlerden iyi bir ticari getiri elde edemeyen Ticari Basın Kuruluşu, 1926’da resmen sinema alanındaki faaliyetlerine son vererek becerikli olduğu kitap yayıncılığına odaklanma kararı aldı.
Ticari Basın Kuruluşu’nun sinema alanından ayrılışının işletmenin kendisi için bir optimizasyon stratejisi, Çin sineması için de endüstriyel üretimin başlangıcını simgelediği söylenebilir.
Film prodüksiyonlarının her aşamasının son derece profesyonelleştiği günümüzde, sıradan insanların çektiği videoların yer aldığı sosyal medya kanallarının canlanması tarihin döngüsüne girmiş gibi görünüyor.
