Ali Kemal Hüseyin
Vücut için gerekli bir mineral olan çinkonun yeterli miktarda alınmaması nedeniyle ortaya çıkan çinko eksikliği, saç dökülmesi, bağışıklık sisteminin zayıflaması, yara iyileşmelerinin gecikmesi gibi sağlık sorunlarına neden olur. Çinko eksikliği tedavisinde en çok doğal yöntemler tavsiye ediliyor. Peki, çinko eksikliği nasıl giderilir? İşte detaylar…
Hastanede dermatoloji bölümünden yapılacak muayene, çinko eksikliğini işaret edebilecek bulguların tespit edilmesinde önemli fikirler verebilir. Hekim tarafından gerçekleştirilecek muayene esnasında saçlar, cilt ve tırnak yapısı incelenebilir. Kaju, kuzu eti ve mantarlar çinko eksikliği tedavisinde doğal takviye olarak büyük yer tutuyor.
ÇİNKO EKSİKLİĞİ NEDİR?
Çinko, vücudunuz için birçok yönden çok önemli olan bir mineral ve eser elementtir. Sadece eser miktarlara ihtiyaç duyulmasına rağmen (önerilen diyet ödeneği yetişkin erkekler için günde 11 mg ve yetişkin kadınlar için günde 8 mg’dır), bu mikro besin, yara iyileşmesinde ve bağışıklık fonksiyonunda, hücre bölünmesinde anahtar rol oynayarak vücudunuzun düzgün çalışmasına yardımcı olur.
Çinko, büyüme ve gelişme için hayati önem taşır, tat ve kokuyu etkiler ve yaşa bağlı makula dejenerasyonunu potansiyel olarak yavaşlatabilir. Önerilen günlük çinko miktarı kadınlar için 8 miligram (mg) ve yetişkin erkekler için 11 mg’dır. Yeterli miktarda alınmadığında ise birçok kişi çinko eksikliği yaşamakta ve sağlık fonksiyonlarında birtakım bozukluklar görülmektedir.
ÇİNKO EKSİKLİĞİNİN BELİRTİLERİ NELER?
Çinko eksikliğinin teşhis edilmesi zor olabilir, bu nedenle belirti ve semptomları bilmeniz gerekir. Bazıları spesifik olmadığından (birçok durum aynı şeye neden olabilir), onlarla olan deneyiminizi tanıyabilir ve tanımlayabilirseniz, sağlık uzmanınıza yardımcı olacaktır.
* Saç dökülmesi
* Bağışıklık sisteminin güçsüzlüğüne bağlı olarak sık geçirilen soğuk algınlıkları ve enfeksiyonlar
* İshal
* Ağız çevresi başta olmak üzere vücudun çeşitli kısımlarında deri dökülmeleri
* Yara iyileşmesinin gecikmesi
* Tırnak uzamasının yavaşlaması, tırnakların kırılgan ve çatlamaya eğilimli bir yapıda olması
* Cildin çeşitli bölgelerinde oluşan yaralar
* Açıklanamayan kilo kaybı
* Tat ve koku hislerinin azalması veya bu duyulara ilişkin anormallikler
* Odaklanma güçlüğü
* Sürekli uyku hali
* Çocuklarda büyüme ve gelişmenin yavaşlaması, büyüme geriliği
* Cinsel işlevlere ilişkin sorunlar ve infertilite (kısırlık)
Yaygın görülen bu semptomların yanı sıra bazı durumlarda çinko eksikliği herhangi bir belirtiye yol açmayabilir. Özellikle erken evredeki çinko eksikliğinde belirtiler fark edilecek düzeyde olmayabilir. Fakat yetersizliğin düzeyi arttıkça belirtilerin sayısında ve şiddetinde artış görülür. Bu nedenle yukarıdaki belirtilerden birkaçına sahipseniz doktorunuza danışarak gerekli kontrolleri yaptırmanızda fayda vardır.
KİMLER ÇİNKO EKSİKLİĞİ RİSKİ ALTINDA?
Çinko eksikliği olma olasılığı daha yüksek olan birkaç insan grubu vardır; emziren kadınlar, yaşlı yetişkinler yüksek riske sahiptir. Hamile kadınlar da, bebekleri geliştikçe ihtiyaçları arttığı için düşük çinko seviyelerinden kolayca muzdarip olabilir. Alkolikler de emilim bozukluğu nedeniyle daha büyük risk altındadır. Orak hücre hastalığı olan kişilerde risk daha yüksektir.
Çinko eksikliğine neden olan hastalıklar; karaciğer hastalığı, Crohn hastalığı ve çinkoyu bağlayan nadir bir genetik bozukluk olan akrodermatit enteropatikası da dahil olmak üzere risk faktörleridir ve alopesi, dermatit ve ishal gibi çinko eksikliğiyle uyumlu birçok belirtiye neden olur. Mide asidini azaltmak için proton pompa inhibitörleri (PPI’ler) alan kişiler de, ilaç emilimi engellediğinden düşük çinko seviyelerinden etkilenebilir.
ÇİNKO EKSİKLİĞİ NEDEN OLUR?
Çinko eksikliğinin en yaygın nedeni beslenmeye ilişkin sorunlardır. Kırmızı ve beyaz et, deniz ürünleri, yumurta, kuruyemişler, tam tahıllar, mantar, karaciğer, tam tahıllar, süt ve ürünleri gibi besinler çinkonun temel kaynakları arasında yer alır. Bu gibi besinleri yeterince tüketmeyen kişilerde çinko gereksiniminin karşılanması güçtür.
Bunun yanı sıra çinko mineralin yeteri kadar alınabilmesi ve vücutta emilebilmesi için protein gereksiniminin de karşılanması gerekir. Bu nedenle yeterli protein tüketmeyen, herhangi bir hastalık nedeniyle proteini kısıtlanmış diyet uygulayan kişilerde ve vejetaryen, vegan beslenme gibi beslenme modellerini uygulayan kişilerde çinko eksikliği yaygın olarak görülür.
Bunların haricinde çinko eksikliğine neden olabilecek bazı diğer durumlar ise şunlardır:
* Orak hücre hastalığı
* Çölyak hastalığı
* Crohn, ülseratif kolit gibi inflamatuar bağırsak hastalıkları
* Şeker (diyabet) hastalığı
* Kanser hastalıkları
* Aşırı alkol alımı
* Demir minerali takviyelerinin kullanımı
ÇİNKO EKSİKLİĞİ NASIL TEŞHİS EDİLİR?
Tıbbi meslekler, hayati mineral seviyenizin düşük olup olmadığını görmek için birden fazla test kullanabilir. Bunun nedeni çinkonun vücudunuzdaki hücrelerde çok küçük miktarlarda dağılmasıdır. Bu nedenle, profesyonellerin deneyebileceği birkaç test varken hiçbiri % 100 doğru değildir. Çinko eksikliğiniz olsa bile, testinizde normal çinko seviyelerine sahip olabilirsiniz.
Doktorunuz, eksikliğinizden şüphelenirse, kan plazmanızdan (kanın sarımsı sıvı bileşeni) alınan plazma çinkonuzu test edebilir. Ancak tıp uzmanları, idrar testi veya saç analizi yoluyla çinko konsantrasyonunu test etmeyi de seçebilirler. Teşhisinizi onayladıktan sonra, sorunun kökenine inmek için sizinle birlikte çalışacaklar. Diyetle alımımız yoluyla yeterince çinko almak nispeten kolaydır, bu nedenle serum çinkonuz düşükse, altta yatan bir durumun belirtisi olabilir.
ÇİNKO EKSİKLİĞİNİ TEDAVİSİ NASIL OLUR?
Vücuttaki çinko seviyelerini iyileştirmek için doğal takviyeler almayı düşünebilirsiniz. Takviyeleri asetat, çinko glukonat, çinko sülfat içeren çinko çeşitli formları içerebilir. Ancak bunu yapmadan önce, bu takviyelerin gerekliliğini, süresini ve dozajını onaylamak için bir doktora danışmalısınız.
Kuzu: Yüksek kaliteli protein ve birçok vitamin ve mineral açısından zengindir. Aynı zamanda yüksek miktarda çinko içerir.
Kaju fıstığı: Kaju fıstığı mükemmel bir çinko, bakır, magnezyum, manganez ve fosfor kaynağıdır. Diğer kuruyemişler ve kuru meyvelerle birlikte doyurucu bir ara öğün atıştırması görevi görür.
Mantarlar: Düşük kalori, yağ ve kolesterol içerirler ve çinko, potasyum, niasin ve daha fazlası gibi çeşitli önemli besinler sağlarlar.
Ispanak: Ispanak zengin bir çinko kaynağıdır ve diğer besinler ve antioksidanlarla yüklüdür.
Beslenme eksikliklerinden kaçınmanın en iyi yolu, karbonhidratlar, proteinler , sıvı yağlar ve katı yağlar, meyve ve sebzelerden elde edilen süt ürünleri ve lifler ile diğer önemli vitamin ve minerallerden oluşan tüm büyük gıda gruplarından oluşan dengeli öğünlere sahip olmaktır.
Diyetle çinko alımının yetersiz olması sonucunda gelişen çinko yetersizliğinde çinko takviyelerinden yararlanılarak tedavi gerçekleştirilir. Çinko eksikliği tedavisi için kullanılan mineral takviyelerinin türü, dozu ve kullanım sıklığı bireyin yaşına, cinsiyetine, sağlık durumuna, hamilelik ve emzirme gibi özel durumlarına, beslenme alışkanlıklarına göre belirlenir. Mineral takviyelerinin yanı sıra hastalar diyetisyenlere yönlendirilerek vitamin ve mineral gereksinimini tam olarak karşılayan, yeterli ve dengeli bir beslenme modeline geçiş yapmaları konusunda teşvik edilmelidir.
